نماز و جنگ نرم

نظر به اینکه دشمنان اسلام هیچ‌گاه دست از مبارزه با ارزش‌ها و اصول این دین مبین برنمی‌دارند و تمام سعی خود را جهت از بین بردن آن به‌کار می‌گیرند، لازم ا ست مسلمانان با تاکتیک جدید حملة دشمن، که از آن به جنگ نرم تعبیر می‌شود، آشنا شوند و با تکیه بر تعالیم اسلامی، آمادگی لازم را جهت مقابله با این‌گونه حملات دشمن به‌دست آورند.

از آنجا که مهم‌ترین حوزه‌های فعالیت جنگ نرم، فرهنگ، اجتماع و سیاست است، مقالة حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی و با توجه به یکی از اصول مهم دین اسلام، یعنی نماز، به بررسی آثار و برکات آن جهت مقابله در سه حوزة ذکر شده می‌پردازد.

جنگ نرم و تاکتیک‌های آن

خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «وَلاَ یَزَالُونَ یُقَاتِلُونَکُمْ حَتَّیَ یَرُدُّوکُمْ عَن دِینِکُمْ إِنِ اسْتَطَاعُواْ؛ و پیوسته با شما در جنگ‌اند تا اینکه اگر بتوانند شما را از دینتان برگردانند» [سورة بقره، آیة 217]. به این معنی که «دشمنان شما همواره با شما در جنگ هستند». واژة «لایزالون»، دلالت بر استمرار دارد و گویای این است که دشمنان همیشه با شما در جنگ هستند، منتها بسته به شرایط مکانی و زمانی، نوع این جنگ ممکن است متفاوت باشد. گاهی جنگ، جنگ نظامی است، گاهی اقتصادی و گاهی نیز فرهنگی.

در دهه‌های اخیر و با توجه به اینکه دشمن پی برده است که جنگ نظامی با مسلمانان، که بر قدرتی مطلق و عظیم تکیه دارند، به نتیجه‌ای نخواهد رسید، روشی دیگر در جنگ با مسلمانان در پیش گرفته‌اند که از آن به جنگ نرم تعبیر می‌شود.

اصولاً جنگ‌هایی که از نوع نظامی است و از وسایل و ادوات نظامی در آن استفاده می‌شود، به عنوان جنگ سخت (Hard War) مشهور است ولی اگر در این جنگ از وسایل و ادوات و کالاهای فکری و فرهنگی استفاده شود، در اصطلاح به آن جنگ نرم (Soft War) اطلاق می‌کنند. بنابراین شاخصة جنگ نرم، استفاده از ابزارهای فکری و فرهنگی است.

در واقع، تعریف علمی جنگ نرم عبارت است از «استفادة دقیق و طراحی شده از تبلیغات و ابزارهای مربوط به آن به منظور تأثیرگذاری بر عقاید، فرهنگ، سیاست، احساسات، تمایلات، رفتار و مختصات فکری دشمن با توسل به شیوه‌هایی که موجب پیشرفت مقاصد امنیت ملی می‌شود» (شریفی، 1389: 189).

بنابراین، جنگ نرم را می‌توان هرگونه اقدام نرم، روانی و تبلیغات رسانه‌ای دانست که جامعه را نشانه می‌گیرد و بدون درگیری و استفاده از زور و اجبار به انفعال و شکست وامی‌دارد. جنگ روانی، جنگ سفید، جنگ رسانه‌ای، عملیات روانی، براندازی نرم، انقلاب نرم، انقلاب مخملی، انقلاب رنگی و... از اَشکال جنگ نرم است (رنجبران، 1388: 67).

مهم‌ترین تاکتیک‌های جنگ نرم در رسانه‌های غربی عبارت‌اند از: برچسب زدن، شایعه‌پراکنی، کلی‌گویی، دروغ بزرگ، پارة حقیقت‌گویی، انسانیت‌زدایی و اهریمن‌سازی، حذف (سانسور)، ماساژ پیام، ایجاد تفرقه و تضاد، ترور شخصیت، تکرار، توسل به ترس و ایجاد رعب، مبالغه و مغالطه (ضیایی‌پرور، 1383: 123).

مهم‌ترین‌حوز‌ه‌های‌فعالیت‌جنگ‌نرم‌عبارت‌انداز:
1. حوزة فرهنگ 2. حوزة اجتماعی 3. حوزة سیاسی (رنجبران، 1388: 123).

 

نقش نماز در برابر جنگ نرم دشمن

با توجه به این مسئلة مهم که فعالیت‌های جنگ نرم در سه حوزة فرهنگی، اجتماعی و سیاسی نمود بیشتری دارد، به بیان راهبردها و کارکردهای نماز در مقابله با دشمن در هر یک از سه حوزه به صورت جداگانه می‌پردازیم.

 

الف) حوزة فرهنگ

از زمینه‌های مهمی که دشمن از آن غافل نبود و با سرمایه‌گذاری‌های کلان در آن، در جهت نابودی ارزش‌های اسلامی گام برمی‌دارد، فرهنگ است. در مقابل، مسلمانان باید با توجه به نماز و تأمل در آن، قدرت مقابله را در خود ایجاد نمایند. مهم‌ترین درس‌های برگرفته از نماز در حوزة فرهنگ عبارت‌اند از:

 

l تقویت اراده و اندیشه

اندیشة صحیح و پابرجایی آن از عوامل مهم پیشرفت انسان‌ها و جامعه‌هاست. بنابراین تعقیب مقصد یگانه عامل پیشرفت و خوشبختی است و آنچه پس از عزم و اراده ضرورت دارد پافشاری در کار و تعقیب مقصد است. قرآن دربارة کسانی که در راه خدا پایداری می‌کنند، چنین می‌فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلَائِکَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِى کُنتُمْ تُوعَدُونَ؛ همانان کسانی که گفتند پروردگار ما معبود یگانها ست و سپس در راه این هدف ایستادگی کردند، فرشتگان بر ایشان فرود آیند و مژده دهند که مترسید و غم مخورید و به بهشتی که شما را وعده می‌داند شادمان باشید» (سورة فصلت، آیة 30).

نماز در ایجاد روح استقامت مؤثر است و روح پیگیری از هدف را در انسان زنده می‌کند؛ زیرا شارع اسلام با تشریع نمازهای پنج‌گانه، استقامت در نماز را با واجب‌کردن نیت و قصد قربت هدف‌داری در نماز اراده فرموده است.

 

l حفظ دین

نماز مانند ستونی بنای دین را استوار می‌دارد؛ از این‌رو امام علی(ع) بر اقامة آن تأکید ورزیده و فرموده‌اند: «... والله الله فی الصلاة فإنها عمود دینکم؛ از خدا بترسید! از خدا بترسید! در امر اقامة نماز که آن ستون دین شماست» (نهج‌البلاغه، نامة 14). از آن حضرت روایت شده که فرمودند: «الصلاة علم الإسلام و قوام الدین؛ نماز، درفش اسلام و پایداری دین است» (مجلسی، 1403 هـ .ق، ج 28: 146).

 

l تقویت ایمان

نماز از آن جهت موجب تقویت ایمان می‌شود که سبب تلقین حقایق و معتقدات دینی به‌ویژه یکتایی و بزرگی پروردگار است؛ ایمان را تثبیت و آن را در دل راسخ می‌کند و روز جزا و حسابرسی اعمال براساس عدل الهی را به‌یاد می‌آورد. نماز اهمیت رهبری و هدایت را تذکر می‌دهد و نیز نمازگزار را به عملی‌نمودن سایر احکام پایبند می‌کند (راشدی، 1380، ج 2: 195).

 

l ازدیاد معرفت

نماز گنجینة عرفان است. روح نماز اخلاص و حضور قلب است و آن بدون آگهی و عرفان میسّر نیست. نماز هر اندازه خالص‌تر و عارفانه‌تر باشد، روح نمازگزار را در مرتبه و مرحلة بالاتری از تکامل قرار می‌دهد. رسول اکرم(ص) فرمودند: «الصلاة معراج المؤمن؛ نماز وسیلة بالا رفتن ایمان مؤمن است» (مجلسی، 1403 هـ .ق، ج 24، ص 291) و از آنجا که ازدیاد ایمان، ناشی از ازدیاد معرفت است، معلوم می‌شود که نماز معرفت به خداوند را زیاد می‌کند. نظر به این‌که نماز ارتباط و همدمی با حضرت دوست است زمینة معرفت به او را فراهم می‌کند و برقراری ارتباط بیشتر با خدا موجب تکامل معرفت به او می‌شود. نمازگزار با کسب این معرفت می‌تواند بینش و درک درستی از مسائل پیرامون خود بیابد و در مقابل برخی تاکتیک‌های دشمن در جنگ نرم چون شایعه‌پراکنی، کلی‌گویی، پارة حقیقت‌گویی، مبالغه و مغالطه که نیاز شدید به بصیرت و آگاهی را می‌طلبد، به هوش باشد و فریب دشمن را نخورد.

 

ب) حوزة اجتماعی

دشمن در جنگ نرم خود در حوزة اجتماعی، خانواده و بنیاد آن را مورد هجوم قرار می‌دهد و فروپاشی آن را قصد می‌کند و با ایجاد بدبینی و سوءظن در میان مردم و جامعه اسلامی، روح برادری و مهربانی را که دین اسلام دائم بر آن تأکید دارد، از بین می‌برد. آثار مهم نماز در مقابله با جنگ نرم در حوزة اجتماعی عبارت‌اند از:

 

l استحکام خانواده

ارضای صحیح غرایز، رسیدن به آرامش و راحتی، تکمیل‌شدن زن و مرد، حسّ همدردی، انس و الفت، عواطف مثبت، حس تعاون و مشارکت، حس مسئولیت، تعلیم و تثبیت ارزش‌ها، روابط اجتماعی، وضعیت اقتصادی، رشد و تربیت صحیح فرزندان و در نتیجه ادامة تمدن انسانی و برآورده شدن نیاز انسان به این‌گونه مسائل و... از کمترین فواید ازدواج و تشکیل خانواده است (راشدی، 1380، ج 2: 207). از جمله آثار مهم نماز در استحکام خانواده‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود (راشدی، 1380، ج 2: 216-211):

الف) نظم و انضباط در نماز یک اصل مهم است و نمازگزاری که نمازش روح انضباط و قانون‌گرایی را در او بیدار و تقویت کرده است، پا از حصار قانون خانواده فراتر نمی‌نهد و در حفظ شهوت خود می‌کوشد و به سوی بدی‌ها و منکرات نخواهد رفت؛ چرا که «إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَی عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنکَرِ؛ همانا نماز (اهل نماز را) از زشتی‌ها و منکر باز می‌دارد» (سورة عنکبوت، آیة 45).

ب) پیمان‌شکنی و خیانت در امانت اعتماد همسران را از یکدیگر سلب می‌کند. نماز همان وسیلة مؤثر در ایجاد روحیة پایبندی به عهد و پیمان را در نمازگزار به‌وجود می‌آورد؛ چرا که نماز خود عهد و پیمانی بس مهم است که نمازگزار باید بتواند به شایستگی از ادای آن برآید.

سرّ این امر در آن است که نمازگزاری که مرتب نماز می‌خواند تحت تأثیر نماز تربیت‌یافته و قادر شده است طبیعت خود مهار کند و توانسته است صفات نیکویی چون شکیبایی، آرامش، پرهیز از ستیزه‌جویی و پرخاش، خیرخواهی و خیررسانی را در خویشتن تقویت نماید.

 

l پایبندی به رعایت حقوق دیگران

با دقت در تعالیم دین اسلام نسبت به نماز و دستورات جامع آن در مورد اینکه حتی آب وضو و لباس نمازگزار باید پاک و حلال باشد، انسان را به برنامة تربیتی نماز در رابطه با حقوق اجتماعی دیگران متوجه می‌کند؛ زیرا اگر این شرط هم مقرر نمی‌شد، هیچ ضربه‌ای بر نماز از آن جهت که عبادت است وارد نمی‌شد (مطهری، بی‌تا، ج 2: 134).

 

l سلامت اقتصاد

بدون شک پایبندی به رعایت حقوق دیگران، خودداری از حرام، قناعت به حق خویش و کسب حلال، موجب سلامت اقتصاد جامعه است. پرداخت زکات و دیگر حقوق واجب اسلامی عوامل تأمین عدالت اجتماعی و ایجاد یک نظام اقتصادی سالم است و نماز یادآور زکات و ملازم آن است و از این‌رو قرآن دو کلمة «صلاة» و «زکاة» را مکرراً در کنار هم ذکر کرده است. (برای نمونه به آیات 41 و 78 سوره حج، 3 سورة نمل، 4 سورة لقمان، 33 سورة احزاب، 13 سورة مجادله، 31 سورة مریم، و... مراجعه شود.)

 

l پیدایش روح رحمت و رأفت در جامعه

نماز باعث می‌شود که نمازگزار روابط خود با دیگران را براساس رحمت قرار دهد. خداوند متعال رحمان و رحیم است و ما این تعلیم اجتماعی را از نماز می‌گیریم که نسبت به همة انسان‌ها رحمت عامه و نسبت به مسلمانان رحمت خاصه داشته باشیم.

خداوند متعال نیز در سورة فتح برخی از اوصاف برجسته پیامبر اکرم(ص) و مؤمنان تربیت شده در مکتب ایشان را این‌گونه بیان می‌فرماید: «مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُکَّعًا سُجَّدًا یَبْتَغُونَ فَضْلا مِّنَ اللهِ وَرِضْوَانًا سِیمَاهُمْ فِی وُجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُودِ؛ فرستاده خدا محمد(ص) و کسانی که همراه او هستند، بر کافران سخت‌گیر و خشن و در میان خود مهربان و نرم رفتارند. آنان را می‌بینی که با هم رکوع و سجود می‌کنند و در پرستش خدا هماهنگ‌اند. از روزی معبود یگانه می‌جویند، خواستار خشنودی‌اش هستند و نشانه‌های صلاحشان از اثر سجده در چهره‌هایشان پدیدار است» (سورة فتح، آیة 29).

 

پ) حوزة سیاست

در جنگ نرم دشمنان می‌توان به اهداف شوم آنان در حوزة سیاست پی برد. آنان قصد ایجاد تفرقه در صفوف مسلمانان را دارند و می‌خواهند میان مردم و رهبری صالح جامعة اسلامی فاصله‌ها به‌وجود آورند تا مبادا بصیرت لازم جهت مقابله با آنان را به‌دست آورند. به دنبال آن نیز بی‌هدفی و پوچ‌گرایی را در جامعه رواج می‌دهند. آثار و برکات نماز در حوزة سیاست در مقابله با جنگ نرم دشمن عبارت‌اند از:

 

l پیروی از رهبر صالح و قوانین و مقررات صالحة جامعه اسلامی

بی‌شک مردمانی که با ناخدای راه‌شناس سفر می‌کنند، به خواست خدا به مقصد می‌رسند. نمازگزار مؤمن در نماز خود وقتی می‌گوید: «... و أشهد أنّ محمداً عبده و رسوله» و بر پیامبر اکرم(ص) و خاندان ایشان درود می‌فرستد، در واقع اهمیت و ضرورت رهبری سیاسی و معنوی و لزوم تبعیت از رهبری صالح را می‌پذیرد. امام صادق(ع) در تفسیر آیة «إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ؛ سخنان نیک و پاکیزه به سوی او بالا می‌رود، و عمل نیک آن را بالا می‌برد» (سورة فاطر، آیة 10) فرمودند: «فمن لم یتولّنا لم یرفع الله له عملاً؛ هر که ولایت ما را نداشته باشد و به رهبری ما گردن ننهد، خداوند عملی را برای وی بالا نمی‌برد؛ یعنی عبادتی را از او نمی‌پذیرد» (مجلسی، 1403 هـ .ق، ج 24: 182).

 

l ایجاد و تقویت روحیة هدف‌داری و وحدت هدف در میان امت مسلمان

از تاکتیک‌های مورد استفاده در جنگ نرم توسط دشمن، تاکتیک ایجاد تفرقه و تضاد است. نمازگزاران مؤمن در جامعه اسلامی با تکیه بر نماز می‌توانند این تاکتیک دشمن را بی‌اثر بگذارند، چرا که مسئلة نیّت در نماز هدف‌داری و وحدت هدف در جامعه را به آنان آموزش می‌دهد.

 

l رهایی اهمیت مسلمان از چنگ عصبیت‌ها و عوامل اختلاف

نماز حقیقی می‌تواند مسلمانان را به گونه‌ای تربیت کند که گرد عوامل اختلاف نگردند؛ زیرا در هنگام نماز وحدت افراد جامعة اسلامی در اهداف، اندیشه‌ها، اعتقادات،‌ گفتار و کردار به نمایش گذاشته می‌شود. قرآن پیروان دیگر ادیان را نیز به وحدت فرا می‌خواند و برای ایجاد چنین وحدتی به پیامبر(ص) دستور می‌دهد تا آنان را به سوی عقیدة به ذات پروردگار، که اعتقاد مشترک میان آنان و مسلمانان است، فرا خواند تا همه زیر پرچم توحید جمع شوند: «قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ تَعَالَوْاْ إِلَی کَلَمَةٍ سَوَاءِ بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللهَ وَلاَ نُشْرِکَ بِهِ شَیْئًا وَلاَ یَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضاً أَرْبَابًا مِّن دُونِ اللّهِ؛ بگو ای اهل کتاب بیایید از آن کلمة حق که میان ما و شما یکسان است، پیروی کنید و (آن کلمه این است که) جز خدای یکتا (هیچ کسی را) نپرستیم و چیزی را با او شریک قرار ندهیم و برخی از ما برخی را به جای خدا به خدایی نگیریم» (سورة آل‌عمران، آیة 64).

 

l آزادی مسلمانان از بند استکبار و سلطة استعمار

امام علی(ع) در توصیف مؤمنان می‌فرماید: «عظم الخالق فی أنفسهم فصغر ما دونه فی أعینهم؛ از عظمت و بزرگی خدا باخبر شدند در نتیجه غیر او به چشمشان حقیر آمد» (نهج‌البلاغه، خطبة 184، بند 5).

نماز حقیقی به جامعة اسلامی درس آزادی عزت و سرافرازی می‌دهد و آنان را از قید و بندهای هوا و هوس و بند اسارت بیگانگان نجات می‌بخشد و حتی اگر طعم همة سختی‌ها و مشکلات تحریم‌ها و قطعنامه‌های ضد خود را بچشند، به مستکبران و زورگویان اجازة تسلط بر کشور و جان و ناموسشان را نمی‌دهند؛ زیرا می‌دانند با سلطة آنان بر جامعة اسلامی، دیگر نامی از اسلام باقی نمی‌ماند و تمام ارزش‌ها و اصول از دست خواهند رفت.

 

منابع و مآخذ

1. قرآن کریم.

2. نهج‌البلاغه.

3. راشدی، حسن، نمازشناسی، قم، ستاد اقامه نماز، 1380.

4. رنجبران، داود، جنگ نرم، تهران، انتشارات ساحل اندیشه، 1388.

5. شریفی، احمدحسین، جنگ نرم، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1389.

6. ضیایی‌پرور، حمید؛ جنگ نرم 2 ویژة جنگ رسانه‌ای، تهران، انتشارات مؤسسة فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرابر معاصر، 1383.

7. فیض‌ کاشانی، مولی محسن، المحجة البیضاء فى تهذیب الاحیاء، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1383.

8 . مجلسی، محمدباقر؛ بحارالأنوار الجامعة لدرر اخبار ائمة الاطهار، بیروت، داراحیاء التراث العربى، 1403 هـ .ق       

9 . مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا،بی تا